رشته اعضای مصنوعی و وسایل کمکی

رشته‌ی اعضای مصنوعی و وسایل کمکی یکی از زیر شاخه‌های توانبخشی است. که در آن طریقه‌ی طراحی و ساخت اعضای مصنوعی و وسایل کمکی بر اساس اصول مهندسی و منطبق با آناتومی بدن آموزش داده می‌شود. در واقع دروس این رشته مجموعه‌ای از علوم مهندسی و علوم پزشکی است. 

متخصص اعضای مصنوعی در سه زمینه‌ی حمایت از اعضای ضعیف و ناتوان بدن، ساخت اندام مصنوعی برای عضو از دست رفته و اصلاح ناهنجاری‌ها فعالیت می‌کند. برای به دست آوردن این تخصص، دروس پایه‌ مثل آناتومی بدن علل ناهنجاری‌ها و بیماری‌های اندام‌های مورد نظر را مطالعه کرده. سپس نحوه ساخت اُرتزها و پروتز‌های مختلف را فرا می‌گیرد. 

گفتنی است که ارتز یک وسیله‌ی کمکی است که در موازات اندام فلج یا ضعیف به کار برده شده و به آن کمک می‌کند تا کارایی بهتری داشته باشد. ارتز شامل تمام اندام‌ها از جمله اندام تحتانی، اندام فوقانی، ستون فقرات و سر و گردن می‌شود. پروتز نیز عضو مصنوعی است که جانشین عضو طبیعی شده و در امتداد عضو طبیعی قرار می‌گیرد. برای مثال فردی که دچار بیماری فلج اطفال شده است با استفاده از ارتزهای کمک کننده، می‌تواند سرپا ایستاده و به فعالیت‌های زندگی خود به صورت مستقل ادامه دهد. 

تفاوت با رشته پزشکی

تفاوت این رشته با مهندسی پزشکی در این است که رشته مهندسی پزشکی در زمینه الکترونیک و بیومکانیک کاربردی کل تجهیزات پزشکی فعالیت می‌کند. یعنی طراحی یک دستگاه رادیولوژی یا فیزیوتراپی نیز در حیطه‌ی کار مهندسی پزشکی قرار می‌گیرد. در حالی که رشته اعضای مصنوعی به طراحی و ساخت وسایل کمکی و اعضای مصنوعی می‌پردازد. اعضای مصنوعی قابل ساخت در این رشته نیز اعضای مصنوعی خارج از بدن مثل دست، پا، چشم و بینی است. 

از همین جا می‌توان به یکی دیگر از تفاوت‌های موجود بین این دو رشته پی برد. چون فارغ‌التحصیل مهندسی پزشکی علاوه بر اعضای مصنوعی خارج از بدن، پروتز‌های داخلی مثل قلب مصنوعی یا اعضای پیچیده الکترونیکی و مکانیکی مثل دست سیبرنتیکی را نیز طراحی می‌کند. اما فارغ‌التحصیل اعضای مصنوعی، قطعات ساده‌تری که با ابزار دستی نیز قابل ساخت است. مثل پای مصنوعی عادی یا انواع بریس‌ها را طراحی کرده و می‌سازد.

موقعیت شغلی در ایران  

فارغ‌التحصیل این رشته می تواند در دو بخش دولتی و خصوصی فعالیت کند که بخش دولتی شامل سازمان بهزیستی، هلال احمر، بنیاد جانبازان و بیمارستان‌های دارای مراکز ارتوپدی فنی است. اما حیطه‌ی اصلی فعالیت فارغ‌التحصیلان این رشته بخش خصوصی است. چون رشته اعضای مصنوعی جزو معدود رشته‌های توانبخشی است که فارغ‌التحصیل آن می‌تواند پس از کسب تجربه لازم، مرکز خصوصی دایر کرده و به افراد فلج یا افرادی که انواع بد شکلی‌های مختلف و مشکلات ارتوپدی دارند، افرادی که بیماری‌های ساده مثل صافی کف پا داشته و احتیاج به کفش طبی دارند و کسانی که دچار قطع عضو هستند، خدمات خود را ارائه دهد. 

در ضمن اگر دانشجویی اهل تحقیق و مطالعه باشد، در این رشته زمینه‌ی نوآوری بسیار زیاد است. به خصوص در زمینه‌ی پروتزهای زیبایی؛ یعنی ساخت چشم، گوش و بینی مصنوعی که نیروی کار متخصص در ایران بسیار کم است. 

توانایی‌های لازم

دانشجوی رشته‌ی اعضای مصنوعی و وسایل کمکی مثل یک مجسمه ساز باید با گچ مجسمه سازی کار کند و قالب‌های گچی از پا، دست، نیم تنه یا سر و گردن بسازد و مثل یک نجار، آهنگر و کفاش باید به جوشکاری، تراشکاری، اره کاری، فلز کاری و چرم کاری بپردازد  به عبارت دیگر متخصص این رشته باید از دست‌هایی توانا برخوردار و به کارهای فنی و صنعتی علاقه‌مند باشد. 

در ضمن دانشجوی این رشته باید دارای جسم و روحی سالم و توانمند باشد. تا در انجام کارهای سنگین این رشته مثل فلز کاری یا کار با گچ و قالب‌های سنگین دچار مشکل نشود. و بتواند بعضی از اوقات چهار ساعت سر پا بایستد و کار کند. 

درس های این رشته در طول تحصیل

آناتومی انسانی، رسم فنی، کمک‌های اولیه، ایمنی و پیشگیری از سوانح در کارگاه، ریاضیات پایه و مقدمات آمار، تکنیک‌های

فلز کاری، تکنیک ارتوپدی فنی، اصول توانبخشی، خواص مواد ( علوم فلزات)، خواص مواد (مواد مصنوعی)، بهداشت عمومی

ارتوپدی، مکانیک، تکنولوژی چوب، تکنیک قطعه سازی، تئوری پروتز، تئوری ارتز، مدیریت صنعتی، روانشناسی معلولین،

آناتومی و فیزیولوژی اعصاب، فیزیک، تکنولوژی درودگری. آشنایی با طراحی و ساخت ارتزهای اندام فوقانی، آشنایی با طراحی و ساخت پروتز‌های زیر زانو، آشنایی با طراحی و ساخت ارتز های اندام تحتانی. آشنایی با طراحی و ساخت ارتزهای ستون فقرات، آشنایی با طراحی و ساخت پروتزهای اندام فوقانی، آشنایی با طراحی و ساخت پروتزهای بالای زانو، اصول فیزیوتراپی و کاردرمانی، ارزشیابی و اندازه‌گیری عضلات، آناتومی سطحی، مقاومت مصالح، اصطلاحات پزشکی. رادیولوژی، تکنیک چرم کاری، آمار و روش تحقیق، مدیریت مرکز ارتوپدی فنی، نورولوژی، کینزیولوژی و بیومکانیک، کارآموزی در عرصه ارتزهای زیر زانو، کارآموزی در عرصه ارتزهای پا.

کارآموزی در عرصه‌ی ارتز های بالای زانو، کارآموزی در عرصه‌ی ارتزهای ستون فقرات، کارآموزی در عرصه‌ی ارتزهای اندام فوقانی، کارآموزی در عرصه پروتزهای مچ پا و پنجه، کارآموزی در عرصه‌ی پروتز‌های زیر آرنج. کارآموزی در عرصه پروتزهای بالای آرنج، کارآموزی در عرصه پروتزهای زیر زانو، کارآموزی در عرصه پروتزهای بالای زانو، کارآموزی در عرصه پروتزهای لگن.